اختلال روانپریشی (Psychotic Disorder) یکی از جدیترین اختلالات روانشناختی است که بر ادراک، تفکر، رفتار و ارتباط فرد با واقعیت اثر میگذارد. فردی که دچار روانپریشی میشود، ممکن است آنچه را که تجربه میکند واقعی بداند، در حالی که برای اطرافیان کاملاً غیرواقعی است. این اختلاف بین «ادراک فرد» و «واقعیت بیرونی»، زندگی شخصی، شغلی و روابط اجتماعی را بهشدت تحتتأثیر قرار میدهد.
در مؤسسه روانشناسی جریان زندگی، بارها دیدهایم که بسیاری از خانوادهها سالها با نشانههای اولیه درگیر بودهاند، اما به دلیل ناآگاهی یا ترس از برچسب، دیر اقدام کردهاند؛ در حالی که اگر مداخله بهموقع انجام شود، بسیاری از افراد به سطح بالایی از عملکرد و زندگی طبیعی بازمیگردند.
در ادامه، یک راهنمای کامل و علمی درباره این اختلال ارائه میشود.
اختلال روانپریشی دقیقاً چیست؟
روانپریشی حالتی است که در آن مغز فرد نمیتواند بین تجربههای واقعی و غیرواقعی تمایز ایجاد کند. فرد ممکن است:
-
چیزهایی ببیند که وجود ندارند
-
صداهایی بشنود که فقط در ذهن اوست
-
باورهای نادرست و غیرقابل تغییر داشته باشد
-
رفتارهایی از خود نشان دهد که با واقعیت سازگار نیست
این حالت ممکن است بهصورت کوتاهمدت، دورهای یا مزمن بروز کند.
روانپریشی یک بیماری واحد نیست. بلکه مجموعهای از نشانههاست که ممکن است در اختلالات مختلفی مانند اسکیزوفرنیا، اختلال اسکیزوافکتیو، افسردگی روانپریشانه یا حتی روانپریشی ناشی از استرس شدید دیده شود.
نشانههای اصلی اختلال روانپریشی
در این قسمت توضیح میدهیم که فرد چه تجربههایی ممکن است داشته باشد تا خانوادهها راحتتر بتوانند نشانهها را تشخیص دهند.
۱. هذیان (Delusion)
هذیانها باورهای اشتباهی هستند که فرد حتی با وجود شواهد واضح، حاضر به تغییر آنها نیست. نمونهها:
-
«دیگران او را تعقیب میکنند.»
-
«در حال کنترل ذهن او هستند.»
-
«قدرت خاص یا مأموریت ویژهای در دنیا دارد.»
در کلینیک جریان موارد زیادی دیدهایم که این باورها از نگاه خود فرد کاملاً واقعی هستند و همین موضوع باعث میشود با خانواده دچار تعارض شود.
2. توهم (Hallucination)
توهم یعنی تجربه حسی بدون وجود محرک واقعی. شایعترین نوع آن توهم شنیداری است. مثلاً شنیدن صداهایی که به او دستور میدهند.
توهم میتواند بصری، بویایی یا لمسی هم باشد. این تجربه برای فرد کاملاً واقعی و قابل لمس است.
3. تفکر و تکلم آشفته
فرد ممکن است:
-
از موضوعی به موضوع دیگر پرش کند
-
جملاتی بگوید که ارتباط منطقی ندارند
-
کلمات را با الگوی عجیب ترکیب کند
این حالت باعث میشود ارتباط با اطرافیان سخت شود و حتی در محیط کار یا تحصیل مشکلات جدی ایجاد کند.
4. رفتارهای غیرعادی یا بیهدف
نمونههایی که در جلسات درمانی بارها دیدهایم:
-
بیقراری شدید یا حرکات تکراری
-
رفتار ناگهانی و پیشبینینشده
-
نشستن بیحرکت برای مدت طولانی
5. علائم منفی (Negative Symptoms)
این نشانهها باعث کاهش عملکرد فرد میشود:
-
بیانگیزگی
-
کمحرفی
-
نداشتن واکنش عاطفی
-
کنارهگیری اجتماعی
-
کاهش علاقه به فعالیتهای روزمره
علائم منفی معمولاً دیرتر تشخیص داده میشوند و نیاز به ارزیابی تخصصی دارند.
چه عواملی باعث اختلال روانپریشی میشوند؟
جهان روانپریشی فقط «یک علت» ندارد؛ بلکه نتیجه تعامل چند عامل است.
۱. زمینه ژنتیکی
اگر یکی از اعضای خانواده دچار اختلالات روانپریشی باشد، احتمال بروز آن بیشتر میشود. این موضوع به معنای حتمی بودن ابتلا نیست، اما ریسک را بالا میبرد.
۲. عدم تعادل شیمیایی در مغز
نوروترنسمیترهایی مانند دوپامین و گلوتامات نقش مهمی در شکلگیری روانپریشی دارند. تغییرات شدید در این سیستمها میتواند فرد را درگیر تجربههای غیرواقعی کند.
۳. استرس و رویدادهای دردناک
در مؤسسه جریان بسیاری از مراجعان نوجوان یا جوان، پس از تجربه اتفاقات شدید مثل شکست عاطفی، تنشهای خانوادگی یا فشار تحصیلی وارد دوره روانپریشی شدهاند.
۴. مصرف مواد
مصرف مواد زیر با احتمال بالای ایجاد روانپریشی همراه هستند:
-
گل (کانابیس)
-
شیشه
-
حشیش با دوز بالا
-
الاسدی و مواد توهمزا
این نوع روانپریشی اگر درمان نشود ممکن است تبدیل به اختلال مزمن شود.
۵. اختلالات جسمی یا نورولوژیک
عفونتهای شدید، اختلالات تیروئید، تروماهای مغزی و برخی بیماریهای خودایمنی هم میتوانند روانپریشی ایجاد کنند.
چه کسانی در معرض خطر بیشتری هستند؟
-
نوجوانان و جوانان ۱۵ تا ۳۰ سال
-
افرادی با سابقه خانوادگی اختلالات روانپریشانه
-
مصرفکنندگان مواد محرک
-
کسانی که در محیطهای پرتنش و استرسزا زندگی میکنند
-
افراد با سابقه تروما، افسردگی شدید یا اضطراب بلندمدت
در موسسه جریان زندگی بارها دیدهایم که حتی افرادی با کارکرد بالا نیز ممکن است به دلیل فشار کاری یا خانوادگی وارد دوره روانپریشی شوند.
آیا روانپریشی قابل درمان است؟
بله، و این مهمترین بخش برای خانوادههاست.
روانپریشی اگر زود تشخیص داده شود، یکی از قابلکنترلترین اختلالات شدید محسوب میشود.
درمانها شامل موارد زیر هستند:
۱. دارودرمانی (Antipsychotics)
داروهای ضدروانپریشی نقش اساسی در کاهش توهم، هذیان و پریشانی ذهنی دارند. پزشک ممکن است نسخه کوتاهمدت یا بلندمدت تجویز کند.
۲. رواندرمانی تخصصی
در مؤسسه جریان زندگی رویکردهای مختلفی برای درمان استفاده میشود:
-
CBT برای روانپریشی
-
درمانهای خانوادهمحور
-
مدیریت استرس و مهارتهای مقابلهای
-
بازتوانی شناختی برای تقویت تمرکز و حافظه
این مداخلات به فرد کمک میکند واقعیت را بهتر درک کند و عملکرد روزانه خود را بازیابد.
۳. مداخله خانواده
خانواده نقش حیاتی دارد. آموزش خانواده به کاهش عود و بهبود همکاری فرد در درمان کمک میکند.
۴. توانبخشی و بازگشت به زندگی
در کلینیک جریان برنامههایی برای:
-
بازگشت به تحصیل
-
آمادگی شغلی
-
مهارتهای اجتماعی
-
مدیریت دارو
ارائه میشود تا فرد بتواند زندگی عادیتری تجربه کند.
آیا روانپریشی خطرناک است؟
روانپریشی خودش همیشه خطرناک نیست، اما عدم درمان آن خطرناک است. برخی خطرات احتمالی:
-
کاهش شدید کارکرد
-
آسیب به روابط
-
تصمیمگیریهای ناگهانی
-
احتمال آسیب به خود در دورههای حاد
-
افزایش ریسک افسردگی و اضطراب
مداخلۀ سریع، این خطرات را بهطور چشمگیری کاهش میدهد.
چطور میتوانیم به فرد دچار روانپریشی کمک کنیم؟
در جریان زندگی همیشه به خانوادهها میگوییم:
-
بحث نکنید
-
قضاوت نکنید
-
تلاش نکنید هذیان را با منطق از بین ببرید
-
فرد را تنها نگذارید
-
سریع برای ارزیابی دقیق اقدام کنید
همدلی و حمایت، پیشبینی و نتیجه درمان را بسیار بهتر میکند.
خدمات مؤسسه روانشناسی جریان زندگی در حوزه درمان روانپریشی
در مؤسسه جریان یک تیم تخصصی شامل روانپزشک، روانشناس، درمانگر خانواده و متخصص توانبخشی شناختی فعالیت میکند. خدمات ما:
-
ارزیابی دقیق با تستها و ابزارهای بالینی
-
تشخیص افتراقی بین روانپریشی و مشکلات مشابه
-
دارودرمانی با پایش مداوم
-
رواندرمانی فردی و خانوادهدرمانی
-
برنامه بازگشت به تحصیل و کار
-
آموزش مدیریت استرس
-
جلسات حمایتی ویژه خانوادهها
هدف ما این است که فرد «زندگی طبیعی و باکیفیت» را دوباره تجربه کند.
چه زمانی باید به کلینیک مراجعه کرد؟
اگر فرد:
-
رفتارهای عجیب و غیرقابلتوضیح دارد
-
چیزهایی میشنود یا میبیند
-
باورهایی دارد که شما را نگران میکند
-
ناگهان از جمع فاصله گرفته
-
خواب و خوراکش به هم ریخته
-
شخصیتش در مدت کوتاه تغییر کرده
اینها نشانههایی هستند که بهتر است هرچه سریعتر به کلینیک جریان زندگی مراجعه شود.
جمعبندی
اختلال روانپریشی یکی از اختلالات جدی سلامت روان است، اما با تشخیص زودهنگام، درمان صحیح و همراهی خانواده، بسیاری از افراد میتوانند به زندگی عادی برگردند.
در مؤسسه روانشناسی جریان زندگی، روند درمان بهصورت مرحلهبهمرحله طراحی میشود تا فرد و خانواده بتوانند دوباره احساس امنیت، آرامش و کارایی را تجربه کنند.
اگر شما یا یکی از نزدیکانتان نشانههای روانپریشی را تجربه میکنید، تأخیر نکنید. ارزیابی دقیق اولین قدم نجاتبخش است.
