اسکیزوفرنی یکی از جدی‌ترین اختلالات روانی است که گرچه شیوعی کمتر از یک درصد دارد، اما به دلیل شروع در سال‌های سازنده جوانی، می‌تواند مسیر تحصیل، کار و روابط خانوادگی را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد. آمار سازمان جهانی بهداشت می‌گوید حدود ۲۴ میلیون نفر در جهان با این بیماری زندگی می‌کنند، یعنی از هر ۳۰۰ نفر یک نفر. شناخت صحیح علائم، دسترسی به درمان به‌موقع و یادگیری نحوه تعامل سالم با فرد مبتلا، سه ضلع اصلی کاهش بار بیماری هستند؛ محورهایی که در این مقاله به زبان ساده به آن‌ها می‌پردازیم.
اسکیزوفرنی چیست؟
اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی یک اختلال مزمن مغزی است که در دوره‌های فعال خود با توهم (دیداری یا شنیداری)، هذیان (باورهای اشتباه محکم)، گفتار یا رفتار آشفته و کاهش انگیزه همراه می‌شود. راهنمای تشخیصی DSM-5-TR تأکید میکند برای نام‌گذاری «اسکیزوفرنی» باید دست‌کم دو علامت—و حتماً یکی از سه علامت هذیان، توهم یا گفتار آشفته—به مدت یک ماه بروز کند و اختلال در مجموع شش ماه ادامه داشته باشد مهم است بدانیم که این بیماری با درمان مناسب کنترل‌شدنی است و بسیاری از بیماران می‌توانند به زندگی نسبتاً پایداری برگردند.
تاریخچه مختصر اسکیزوفرنی
اصطلاح اسکیزوفرنی در اوایل قرن بیستم توسط اوژن بلویلر معرفی شد تا بر «شکاف در فرآیندهای فکری و عاطفی» تأکید کند؛ پیش از آن امیل کربلین این وضعیت را «دمانس زودرس» می‌نامید و آن را نوعی زوال عقل زودهنگام می‌دانست. با پیشرفت دانش عصب‌زیست‌شناسی در دهه‌های اخیر، فرضیه صرفاً دوپامینی جای خود را به مدل‌های پیچیده‌تری داده است که نقش گلوتامات، التهاب و گیرنده‌های TAAR1 را نیز در بروز علائم پررنگ می‌بینند. این تحول نگاه، مسیر داروهای نسل نو مانند Ulotaront و Cobenfy را هموار کرده است.
علائم رایج اسکیزوفرنی
علائم به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند:
| دسته | نمونه‌ها | توضیح ساده |
|---|---|---|
| علائم مثبت | توهم شنیدن صدا، دیدن چیزهایی که وجود ندارد، هذیان تحت تعقیب بودن | تجاربی که به‌طور عادی در واقعیت حضور ندارند ولی فرد آن‌ها را حقیقی می‌پندارد. |
| علائم منفی | فقر کلام، کاهش ابراز احساسات، بی‌انگیزگی | کمبود یا افت رفتارها و احساسات عادی مثل شوق، صحبت یا لذت. |
| علائم شناختی | حافظه کاری ضعیف، عدم تمرکز، پردازش آهسته اطلاعات | مشکلاتی که روی یادگیری، حل مسئله و توجه اثر می‌گذارد. |
تشخیص به‌موقع زمانی ممکن می‌شود که خانواده و خود بیمار این نشانه‌ها را جدی بگیرند و برای ارزیابی تخصصی مراجعه کنند.
درمان اسکیزوفرنی چگونه است؟ (رویکرد موسسه جریان)
موسسه جریان برای درمان اسکیزوفرنی بر یک رویکرد تلفیقی تکیه میکند؛ ترکیبی از دارودرمانی نسل نو، توان‌بخشی روانی–اجتماعی و آموزش خانواده.
- دارودرمانی فردمحور: از آنتی‌سایکوتیک‌های کلاسیک تا داروهای تازه‌ای مثل Cobenfy با مکانیسم کولینرژیک که در سپتامبر ۲۰۲۴ تأیید شد. در صورت لزوم، تزریقی‌های طولانی‌اثر برای تضمین مصرف منظم تجویز می‌شوند.
- روان‌درمانی تخصصی (CBTp و MCT): جلسات هفتگی به بیمار می‌آموزد چگونه افکار غیرواقع‌بینانه را بازشناسد و مدیریت کند. موسسه جریان یکی از بهترین مراکز روانشناسی در ایران است که شما را در این امر کمک میکند.
- پلتفرم دیجیتال جریان: امکان ویزیت و پیگیری آنلاین، یادآور دارو و تمرینات شناختی روزانه را فراهم می‌سازد؛ خدمت مهم برای مناطق دوردست یا بیماران با تحرک محدود.
- آموزش و پشتیبانی خانواده: کارگاه‌های مهارت‌افزایی برای کاهش تنش منزل که طبق شواهد، خطر عود را به‌طور چشم‌گیری کم میکند.
چگونه با فرد مبتلا به اسکیزوفرنی رفتار کنیم؟
رفتار خانواده و نزدیکان نقشی مستقیم در آرامش و تبعیت درمانی بیمار دارد. رعایت نکات زیر توصیه می‌شود:
- گفت‌وگو بدون قضاوت: به احساسات فرد گوش دهید؛ رد یا تمسخر توهم‌ها می‌تواند رابطه درمانی را تخریب کند.
- تعیین مرزهای روشن و امن: برنامه خواب منظم، ساماندهی وظایف منزل و محدودسازی محرک‌های استرس‌زا (مثلاً صدا و نور زیاد) به ثبات کمک میکند.
- تقویت استقلال بیمار: وظایف کوچک و قابل دستیابی مثل خرید یا مدیریت مالی ساده را به‌تدریج واگذار کنید تا حس کارآمدی تقویت شود.
- پرهیز از مصرف مشترک مواد مخدر یا الکل: حشیش و محرک‌ها شایع‌ترین عوامل تشدید روان‌پریشی‌اند.
- یادگیری علائم هشداردهنده عود: کاهش خواب، گوشه‌گیری یا افزایش بی‌قراری را زود تشخیص دهید و به تیم درمان اطلاع دهید.
مدل‌ها و انواع اسکیزوفرنی
امروزه به‌جای تقسیم‌بندی کلاسیک (پارانوئید، کاتاتونیک، نا‌متمایز)، متخصصان از اصطلاح «طیف اسکیزوفرنی» استفاده می‌کنند تا تنوع علائم را بهتر بازتاب دهند. بااین‌حال، برای طرح درمان و پیش‌بینی سیر بیماری، سه الگوی بالینی کاربردی توصیف می‌شود:
- الگوی تک‌حمله‌ای بهبود‌یافته: یک دوره شدید روان‌پریشی با بهبودی نسبی یا کامل پس از درمان.
- الگوی دوره‌ای با باقی‌مانده خفیف: عودهای گاه‌به‌گاه علائم مثبت همراه با علائم منفی پایدار.
- الگوی مزمن پیشرونده: تداوم علائم منفی و شناختی با پاسخ محدود به دارو؛ نیازمند برنامه توان‌بخشی گسترده.
شناخت نوع سیر به تیم درمان کمک میکند شدت مداخلات و میزان پیگیری را دقیق‌تر تنظیم کند.
پرسش‌های متداول مرتبط
- آیا اسکیزوفرنی درمان قطعی دارد؟ تاکنون درمان قطعی وجود ندارد، اما ترکیب دارو و توان‌بخشی می‌تواند علائم را به حداقل رسانده و زندگی عادی‌تری فراهم کند.
- آیا می‌توان بدون دارو فقط با روان‌درمانی بهبود یافت؟ شواهد علمی دارودرمانی را پایه مدیریت بیماری می‌دانند؛ روان‌درمانی مکملی ضروری است، نه جایگزین.
- چه زمانی بستری لازم است؟ در صورت خطر خودآسیبی، دگرآسیبی یا ناتوانی جدی در مراقبت از خود، بستری کوتاه‌مدت توصیه می‌شود.
جمع‌بندی
اسکیزوفرنی اگرچه بیماری پیچیده‌ای است، ولی با شناسایی زودهنگام، داروهای نسل نو، آموزش خانواده و استفاده از فناوری‌های مراقبتی موسسه جریان می‌توان آن را به‌خوبی کنترل کرد و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشید. برای هرگونه پرسش، کارشناسان موسسه آماده ارائه مشاوره رایگان اولیه هستند.
منابع:
