تروما یا ضربه روانی به تجربه‌ای گفته می‌شود که فرد در آن احساس خطر، بی‌پناهی یا تهدید شدید برای جان، سلامت یا امنیت خود یا دیگران را دارد. این تجربه می‌تواند در اثر حوادثی مانند تصادف، زلزله، خشونت، از دست دادن عزیزان، یا حتی تحقیر و طرد اجتماعی رخ دهد. تروما فقط مربوط به رویدادهای بزرگ نیست؛ گاهی تجربه‌های به ظاهر کوچک، اما تکرارشونده نیز می‌توانند اثراتی عمیق بر روان بر جای بگذارند.
تعریف علمی تروما
تعریف علمی تروما روانی یا همان ضربه روحی و روانی در سایت healthdirect به شرح زیر است:
Psychological or emotional trauma is when you have distressing thoughts and symptoms more than 2 weeks after a traumatic event.
A traumatic event is a situation that may cause a serious injury or threaten your physical or psychological health. It can impact your health and wellbeing
ترجمه فارسی:
تروما یا آسیب روانی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد بیش از دو هفته پس از یک رویداد آسیب‌زا، دچار افکار آزاردهنده و علائم ناراحت‌کننده شود.
رویداد آسیب‌زا به موقعیتی گفته می‌شود که ممکن است باعث آسیب جدی جسمی شود یا سلامت روانی و جسمی فرد را تهدید کند. چنین رویدادهایی می‌توانند تأثیر قابل‌توجهی بر سلامت و احساس رفاه انسان بگذارند.
انواع تروما
تروما در شکل‌ها و شدت‌های گوناگونی بروز می‌کند و روان‌شناسان آن را به چند دسته اصلی تقسیم می‌کنند. برای درک بهتر هر نوع، ابتدا به تعریف کلی آن پرداخته و سپس مثال‌هایی آورده شده است.
۱. تروما حاد (Acute Trauma)
ضربه شدید روحی و حاد ناشی از یک رویداد ناگهانی و شوک‌آور است؛ مثل تصادف یا حمله فیزیکی. در این نوع، ذهن و بدن فرد در برابر خطر شدید قرار می‌گیرند و واکنش‌های اضطرابی و جسمی بلافاصله بروز پیدا می‌کند.
۲. تروما مزمن (Chronic Trauma)
وقتی فرد در معرض طولانی‌مدت شرایط آسیب‌زا قرار می‌گیرد، دچار تروما مزمن می‌شود. مثال آن کودکانی هستند که سال‌ها در محیطی آکنده از خشونت یا تحقیر زندگی کرده‌اند.
۳. تروما پیچیده (Complex Trauma)
این نوع ضربه، نتیجه‌ی ترکیب چند تجربه آسیب‌زا در دوره‌های طولانی است. افرادی که در دوران کودکی همزمان با سوءرفتار، بی‌توجهی و ناامنی روبه‌رو بوده‌اند، معمولاً به این نوع ضربه روحی دچار می‌شوند.
علائم تروما در بزرگسالان و کودکان
تروما می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما شکل بروز آن در کودکان و بزرگسالان متفاوت است. در ادامه، نشانه‌های رایج آن آورده شده است.
در بزرگسالان ممکن است علائم زیر دیده شود:
- کابوس یا بازسازی مداوم حادثه در ذهن
- اضطراب، خشم یا تحریک‌پذیری
- احساس بی‌اعتمادی یا بی‌حسی عاطفی
- مشکلات خواب و تمرکز
در کودکان علائم معمولاً به شکل زیر ظاهر می‌شود:
- شب‌ادراری یا ترس از خوابیدن
- بازی‌های تکراری درباره حادثه
- وابستگی بیش از حد به والدین
- افت تحصیلی یا گوشه‌گیری
پیامدهای روانی و جسمی تروما
تروما نه تنها ذهن بلکه بدن را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. مغز پس از تجربه ضربه روانی، در حالت «هشدار دائمی» باقی می‌ماند و سطح هورمون‌های استرس بالا می‌ماند. نتیجه آن می‌تواند بروز مشکلات زیر باشد:
-
افسردگی و اضطراب مزمن
-
مشکلات گوارشی و دردهای جسمی مزمن
-
کاهش تمرکز، انرژی و انگیزه
اگر این علائم درمان نشوند، ممکن است کیفیت زندگی فرد به شدت کاهش یابد و روابط اجتماعی و شغلی او نیز آسیب ببیند.
درمان تروما چگونه انجام می‌شود؟
درمان تروما یک فرایند چندمرحله‌ای است که نیاز به صبر و همراهی متخصص دارد. هدف درمان، بازگرداندن احساس امنیت و اعتماد به نفس در فرد است.
۱. روان‌درمانی (Psychotherapy)
متخصص روانشناسی با استفاده از روش‌هایی مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT) یا درمان متمرکز بر هیجان (EFT) به فرد کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را درباره حادثه بازسازی کند.
۲. درمان با رویکرد EMDR
درمان EMDR یکی از مؤثرترین روش‌ها برای بازفرآوری خاطرات آسیب‌زا است. در این روش، با تحریک دو سوی مغز، شدت بار احساسی خاطرات کاهش می‌یابد.
۳. حمایت خانوادگی و اجتماعی
محیط امن و درک اطرافیان نقش حیاتی در بهبودی دارد. خانواده باید به جای سرزنش یا نادیده گرفتن احساسات فرد، شنونده‌ای همدل باشند.
۴. تمرین‌های ذهن‌آگاهی و آرام‌سازی
روش‌هایی مانند مدیتیشن، تنفس عمیق، یوگا و نوشتن احساسات کمک می‌کند تا فرد به آرامش درونی برسد و ارتباط بهتری با بدن و ذهن خود برقرار کند.
آیا تروما قابل درمان است؟
بله. تروما اگر به موقع تشخیص داده شود و فرد از حمایت تخصصی برخوردار باشد، کاملاً قابل درمان است. مغز انسان توانایی بازسازی و یادگیری دوباره احساس امنیت را دارد. درمان‌های علمی، همراه با زمان و مهربانی با خود، می‌تواند آثار عمیق ضربه روانی را کاهش دهد و کیفیت زندگی را به حالت عادی بازگرداند.
راه‌های مراقبت از خود پس از تجربه ضربه روحی
بعد از تجربه ضربه روانی، لازم است فرد به بدن و ذهن خود زمان و مهربانی بدهد. در ادامه چند توصیه کاربردی ارائه می‌شود:
- با فردی مطمئن درباره احساسات خود صحبت کنید.
- خواب کافی و تغذیه سالم داشته باشید.
- فعالیت بدنی منظم انجام دهید؛ حتی پیاده‌روی ساده مؤثر است.
- از مصرف الکل و مواد مخدر برای فرار از احساسات پرهیز کنید.
- در صورت تداوم علائم، حتماً به روانشناس مراجعه کنید.
نقش مؤسسه روانشناسی جریان زندگی در درمان تروما
در مؤسسه روانشناسی جریان زندگی، درمان تروما با رویکردی علمی و انسانی انجام می‌شود. تیم متخصصان این مرکز، با بهره‌گیری از روش‌های درمانی نوین مانند CBT، EFT، و EMDR، به مراجعان کمک می‌کنند تا از چرخه اضطراب، ترس و بی‌اعتمادی خارج شوند و زندگی سالم‌تری را تجربه کنند.
جلسات مشاوره روانشناسی به‌صورت حضوری در شمال تهران (منطقه ۱) و نیز آنلاین برای مراجعان سراسر کشور برگزار می‌شود.
جمع‌بندی
تروما تجربه‌ای دردناک اما قابل درمان است. هیچ‌کس نباید در سکوت با آن زندگی کند. کمک خواستن از یک متخصص، نشانه ضعف نیست؛ بلکه نخستین گام برای بازگرداندن آرامش و امنیت درونی است.
مؤسسه روانشناسی جریان زندگی با تیمی از درمانگران مجرب آماده است تا در مسیر درمان ضربه روحی روانی، همراه و پشتیبان مراجعان باشد
